Ħarsa lejn l-ilsien Malti : fl-isfond politiku, ekonomiku u soċjali ta' l-aħħar mitejn sena

Abstract

B'wiccna minn quddiem nistqarru li l-Ilsien Malti hu l-ilsien wahdani semitiku mitkellem minn nies ewropej Ii jghammru f'art mahsula mill-Baliar Mediterran. L-istudjuzi antiki ta' lsienna kienu x'aktarx jahsbu li hu kien fenicju jew nisel ta' dak l-ilsien, li biz-zmien dahal fih I-element latin; hekk x'aktarx haseb Diodorus Siculus u ohrajn; hekk forsi haseb San Luqa meta fis-sena 60 W.K. gham ghal Malta fiimkien ma' San Pawl minn fuq il-bastiment li kien tfarrak fuq il-blat taghna. L-istess haseb ghal l-ewwel Mikiel Anton Vassalli meta fil-Malti sab kliem semitici li bhalhom ma kienx hemm fl-Gharbi mitkellem fil-Maghreb tal-Punent. Izda meta wara ghamel studju aktar xjentifiku, u fuq principji aktar sodi minn dawk ta' Agius de Soldanis, sab Ii l-ilsien Malti, wara l-hakma gharbija ta' aktar minn 400 sena, kien ha rikrostazzjoni qawwija ta' l-ilsien Gharbi, li kwazi biddlitu ghal kollox. Imbaghad, wara l-1240, meta l-Gharab kellhom ihallu ghal kollox il-gzejjer taghna, ghar-raguni li ahna qrib Sqallija, li maghha konna mghaqqdin fi gvern wiehed min-Normanni, u maghha kellna kummerc kbir, dahal fi lsienna I-element rumanz, jigifieri l-Italo Sqalli, li ghadu jinhass sal-lum, sew f'dik li hi sintassi kemm fil-vokabbolarju; f'dawn l-ahhar mija u hamsin sena beda diehel ukoll l-element Anglo-Sassonu, izda l-kliem taljan joqghod hafna ghall-morfologija semitika ta' lsienna, filwaqt li mhux daqshekk il-kliem ingliz billi l-kelma ingliza fiha ghadd gmielu ta' konsonanti u rari tispicca bil-hoss tal-vokali. Dan ma jfisserx Ii l-Malti hu xi djalett, jew xi "pot pourri" ta' ilsna u li mhux ta' min ihabbel rasu bih; dan ifisser li l-Malti hu lsien imhallat bhalma hu l-ilsien Ingliz u bosta u bosta ilsna ohra; aktar safi fost in-nies ta' rhula milli fost dawk ta' l-ibliet, ghalkemm dan qed jinbidel ukoll. Il-Malti hu lsien Ii zviluppa ghal rasu, bir-regoli partikolari tieghu. Dan urewh car l-isfudjuzi serji tal-Malti, minn Vassalli 'l hawn, u fi zmienna, Cremona, Sutchliffe, l-Professur Aquilina u Erin Serracino Inglott.